M-Magic 04 || भारतीय अंकगणित (भारतीय और अन्तरराष्ट्रीय संख्या पद्धति )

अंतर्राष्ट्रीय संख्या पद्धति में संख्याओं के मौखिक नाम और उनके संगत परिमाण निम्नलिखित हैं। साथ ही इनके संगत भारतीय पद्धति के नाम भी दिए गये हैं:

:

अन्तर्राष्ट्रीय संख्या पद्धति
गणितीय संख्याभारतीय पद्धति
एक
100एक
दस
101दस
सौ
102सौ
हज़ार
103हज़ार
मिलियन
106दस लाख
बिलियन
109अरब
ट्रिलयन
1012दस खरब
क्वॉड्रिलयन
1015पद्म
क्विंटिलयन
1018दस शंख
सेक्सटिल्यन
1021अंक या महाउपाध
सेप्टिलियन
1024दस जल्द
ऑक्टिलयन
1027परार्ध
ननलियन
1030दस
डेसिलयन
1033शिष्ट

इन संख्याओं को शून्य लगा कर इस प्रकार दर्शाया जा सकता है।

अन्तर्राष्ट्रीय संख्या पद्धतिसंख्यागणितीय संख्याभारतीय पद्धति
एक1100एक
दस10101दस
सौ100102सौ
हज़ार1,000103हज़ार
मिलियन1,000,000106दस लाख
बिलियन1,000,000,000109अरब
ट्रिलयन1,000,000,000,0001012दस खरब
क्वॉड्रिलयन1,000,000,000,000,0001015पद्म
क्विंटिलयन1,000,000,000,000,000,0001018दस शंख
सेक्सटिल्यन1,000,000,000,000,000,000,0001021अंक या महाउपाध
सेप्टिलियन1,000,000,000,000,000,000,000,0001024दस जल्द
ऑक्टिलयन1,000,000,000,000,000,000,000,000,0001027परार्ध
ननलियन1,000,000,000,000,000,000,000,000,000,0001030दस
डेसिलयन1,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,0001033शिष्ट

भारतीय और अन्तरराष्ट्रीय पद्धति की तुलना 

भारतीय संख्या पद्धति में संख्याओं के मौखिक नाम और उनके संगत परिमाण क्रमिक रूप से निम्नलिखित हैं। साथ ही इनके संगत अन्तरराष्ट्रीय पद्धति के नाम भी दिए गये हैं:

भारतीय संख्या पद्धति

एक            1 

दस             10 

सौ              100 

हजार          1,000 

दस हजार     10,000 

लाख           1,00,000 

दस लाख     10,00,000 

करोड़           1,00,00,000 

दस करोड़     10,00,00,000 

अरब           1,00,00,00,000 

दस अरब     10,00,00,00,000 

खरब           1,00,00,00,00,000 

दस खरब     10,00,00,00,00,000 

नील            1,00,00,00,00,00,000 

दस नील      10,00,00,00,00,00,000 

पदम           1,00,00,00,00,00,00,000 

दस पदम     10,00,00,00,00,00,00,000 


भारतीय पद्धतिगणितीय संख्याअन्तर्राष्ट्रीय संख्या पद्धति
एक1100एक
दस10101दस
सौ100102सौ
हज़ार1,000103हज़ार
लाख1,00,000
105एक सौ हज़ार या मिलयन का दसवा हिस्सा
करोड़1,00,00,000107दस मिलयन
अरब1,00,00,00,000109एक बिलयन
खरब1,00,00,00,00,0001011सौ बिलयन या ट्रिलयन का दसवा हिस्सा
नील1,00,00,00,00,00,0001013दस ट्रिलयन
पद्म1,00,00,00,00,00,00,0001015एक क्वॉड्रिलयन
शंख1,00,00,00,00,00,00,00,0001017सौ क्वॉड्रिलयन या क्विंटिलयन का दसवा हिस्सा
महाशंख 
या अल्द 
या उपाध
1,00,00,00,00,00,00,00,00,0001019दस क्विंटिलयन

अंक या 
महाउपाध
1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001021एक सेक्सटिल्यन
जल्द1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001023सौ सेक्सटिल्यन
माध1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001025दस सेप्टिलयन
परार्ध1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001027एक ऑक्टिलयन
अंत1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001029सौ ऑक्टिलयन
महा अंत1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001031दस नॉनिलयन
शिष्ट1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001033एक डेसिलयन
सिंघर1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001035सौ डेसिलयन
महा सिंघर1,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001037दस अनडेसिलयन
अदंत सिंघर100,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,00,0001041सौ डुओडेसिलयन

लेखक
ॐ जितेन्द्र सिंह तोमर
M.A., B.Ed., DNYS, MASSCOM
15/5/29/10/2021

Post a Comment